Historia parafii

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. św. Jana Chrzciciela był do 1819 r. kościołem kolegiackim. Został wzniesiony w końcu XII lub na początku XIII wieku, na pewno przed 1217 rokiem, gdyż w tym roku dokumenty wspominają Gubertusa Prepozyta Skalbmierskiego. Kościół był przebudowany i inkastelowany w 1235 roku przez Konrada Mazowieckiego.

Obecny kościół został wzniesiony w XV w. z zachowaniem pozostałości romańskich. Długosz wspomina, że na miejscu dawnego kościoła, zniszczonego skutkiem wieku, za jego czasów, a więc w połowie XV w. z ofiar złożonych przez wiernych powstał wspaniały, nowy, murowany kościół. Kościół był budowany w dwóch fazach: nawy w I-wszej połowie XV w. , a pod koniec XV w. - PREZBITERIUM. Jest to kościół gotycki, orientowany (wschód - zachód), murowany z kamienia, nie tynkowany. Pozostałością pierwotnego romańskiego kościoła z przełomu XII i XIII wieku są: dwie wieże, zachodnia część prezbiterium i dolna część południowej ściany prezbiterium. Nawa główna z nawami bocznymi stanowią kwadrat. W każdej nawie są trzy przęsła. Prezbiterium równej szerokości z nawą główną, ale niższe również trójprzęsłowe, zamknięte wielobocznie. Przy prezbiterium od strony północnej ceglana przybudówka prawdopodobnie z XVI w. mieszcząca dwuprzęsłową, wysoką zakrystię oraz dawną zakrystię kapitulną a nad nią kapitularz do którego prowadzą koliste schody wbudowane między wieżę, przybudówkę i nawę boczną.

Od strony północnej i południowej wznoszą się dwie wieże czworoboczne i czterokondygnacyjne, nieco podwyższone w II-giej połowie XIX w. z neogotyckimi hełmami. W przyziemiu wieży północnej znajduje się składzik, a w wieży południowej - kaplica. Przy nawie północnej i głównej od zachodu znajdują się KRUCHTY (przedsionki kościelne - babince). Kruchta od zachodu piętrowa, prostokątna, dobudowana w pierwszej połowie XII w. , od strony północnej kruchta wieloboczna z 1853 r.

NAWY BOCZNE łączą się z nawą główną trzema parami ciosowych arkad ostrołukowych, wspartych na wielobocznych filarach. Obecne sklepienia naw z wieku XVII kolebkowo -krzyżowe, sklepienie prezbiterium krzyżowo - żebrowe. W nawach bocznych okna ostrołukowe, okna prezbiterium większe o łuku zbliżonym do pełnego. Nad głównym wejściem znajdują się wmurowane fragmenty zapewne nagrobka z pierwszej połowy wieku XVII przedstawiające ukrzyżowanie oraz cztery rzeźby świętych i uskrzydlone główki aniołków. PORTALE (obramienia wejść) : z kruchty północnej do nawy bocznej - portal gotycki z pierwszej połowy wieku XV, ostrołukowy, o szerokich, bogato profilowanych ościeżach; z prezbiterium do zakrystii - portal wczesnobarokowy z połowy XVII w. , marmurowy, prostokątny. Na ścianach prezbiterium znajdują się napisy łacińskie, nazwiska i data 1556.

GŁÓWNY OŁTARZ pochodzi z 1908 r. i został wykonany na wzór dawnego z 1626 r. , spalonego w 1906 r. Obraz w głównym ołtarzu malowany przez Aleksandra Mroczkowskiego w 1909 r. przedstawia Zwiastowanie. W górnej części nastawy obraz przedstawiający Trójcę Święta* w niższej kondygnacji stoją figury św. Piotra i Pawła a wyżej św. Wojciecha i Stanisława, na szczycie stoi św. Michał. Po bokach ołtarza głównego znajduje się boazeria barokowa z końca XVII w. z obrazami przedstawiającymi: św. Piotra, św. Jana Ewangelistę, Śmierć Ananiasza, Chrzest Chrystusa. Między nawą główną i prezbiterium tęcza z końca XVII Na belce tęczowej w formie powyginanej - dwustronny krzyż z aniołkami oraz posągi Matki Bożej Bolesnej i św. Jana. W tęczy dekoracja roślinna, rzeźby aniołków, rzeźby narzędzi Męki Pańskiej, w zwieńczeniu - owalny obraz św. Józefa z Dzieciątkiem z w. XX . Na drzewcu krzyża portret trumienny nieznanego szlachcica z XVIIIw.

CHRZCIELNICA marmurowa, barokowa z drewnianą pokrywą z początku wieku XVIII na której jest rzeźba św. Jana Chrzciciela.

STALLE po obu stronach prezbiterium, wczesnobarokowe z połowy XVII w. przedstawiające sceny z życia św. Jana Chrzciciela. W prezbiterium od strony południowej, na początku stall znajduje się renesansowa ławka przełożonego kolegiaty wykonana w 1592 r. przez Bartłomieja Wachowskiego.

ZAKRYSTIA - jej wyposażenie jest jednolite, wczesnobarokowe z połowy XVII w. Na wschodniej ścianie zakrystii znajduje się ołtarzyk z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego i figurką św. Michała Archanioła w zwieńczeniu. EPITAFIA (ozdobne tablice ku czci zmarłych) - obok wejścia do zakrystii epitafium Jana Krzeckiego z Rosiejowa, sekretarza królewskiego zmarłego w 1599 r. , ufundowane przez jego żonę Annę z Chłapowskich. Na tle płyty znajdują się figury zmarłego i jego żony klęczące pod krzyżem z metalową figurą Chrystusa. Na pierwszym filarze z prawej strony (idąc od zakrystii) jest epitafium ks. Antoniego Stanczlewicza, proboszcza skalbmierskiego, kanonika wiślickiego zmarłego w 1758 r. Na filarze pod chórem (po tej samej stronie) znajduje się epitafium ks. Stanisława Skalbmierczyka (+ 1431 rok) - pierwszego rektora i profesora Akademii Krakowskiej, który wygłosił po polsku kazanie na pogrzebie Królowej Jadwigi, wyliczając jej wielkie przymioty. Stanisław Skalbmierczyk był wybitnym kaznodzieją, znawcą Pisma świętego, prawnikiem, jako kapłan - ojcem sierot i ubogich. Po wielu latach zapomnienia ks. Teodor Czerwiński kanonik kielecki wystawił ks. Stanisławowi w 1900 roku to neogotyckie popiersie dłuta Piusa Welońskiego. Na przeciwległym filarze znajduje się płyta z fotografią ks. Wincentego Gasińskiego - miejscowego proboszcza, który zmarł 25.XI.1889 roku. Pozostałe epitafia to : epitafium Adama Trzebińskiego - starosty haczewskiego (+ 1779 rok), - Michała Grodzickiego, kasztelana oświęcimskiego (+
1804 rok), Romualda Walewskiego (+ 1812 rok), Kazimierza Cywińskiego (+ 1842 rok), Wincentego Pągowskiego, który zmarł we wsi Ust Erbie na Syberii w 1852 roku i tam został pochowany.

OSIEM OŁTARZY BOCZNYCH. Idąc od zakrystii na prawo ołtarz Najświętszej Maryi Panny Większej z Dzieciątkiem, barokowy, w sukience barokowej z końca XVII w. , a na zasuwie Matka Boża Różańcowa. Po lewej stronie /patrząc od zakrystii/ obraz św. Anny Samotrzeć z wieku XVIII, na zasuwie św. Stanisław Kostka. Dwa ołtarze przy filarach międzynawowych barokowe, z początku XVII w. z prawej strony patrząc od zakrystii - ołtarz z obrazem św. Grzegorza i w predelli obrazek Męczeństwa św. Wawrzyńca. Mensa tego ołtarza nakryta jest piaskowcową płytą nagrobną Walentego (nazwisko nieczytelne) obywatela skalbmierskiego z datą w. XVII . Ołtarz przy równoległym filarze z obrazem Chrztu Chrystusa pochodzi z XIX w. Poniżej obraz przedstawiający Śmierć św. Jana. W nawie północnej znajdują się dwa ołtarze: jeden z obrazem św. Barbary z bocznymi figurami św. Wacława i św. Floriana, wyżej obraz św. Anny z figurami św. Piotra i Pawła. Drugi ołtarz jest na wschodniej ścianie nawy północnej. Jest to ołtarz z obrazem św. Józefa na zasuwie i z obrazem św. Antoniego powyżej oraz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej pod zasuwą. Na mensie ołtarza stoi obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy ofiarowany przez parafiankę Józefę Pawłowską ze Skalbmierza. W nawie południowej, na ścianie południowej znajduje się wczesnorokokowy z I połowy XVIII w. ołtarz z barokowym krzyżem na tle płaskorzeźby z widokiem Jerozolimy i rzeźbami Matki Bolesnej i św. Jana. Na tej ścianie znajduje się również Pokłon Trzech Króli - dzieło przypisywane Jakubowi Jordaensowi albo jego uczniom z I połowy XVII w. , przywieziony w 1903 r. z Petersburga. Na wschodniej ścianie nawy południowej jest nowy obraz Bożego Miłosierdzia - JEZU UFAM TOBIE namalowany i ofiarowany w 1997 r. przez artystę malarza Zdzisława Pytla z Krakowa. Obok obraz św. Faustyny Kowalskiej podarowany przez tegoż malarza w 2000 r. W kaplicy pod wieżą południową - ołtarz rokokowy. AMBONA barokowa z I połowy XVIII w. , z rzeźbą św. Jana Chrzciciela na baldachimie.

HISTORIA ZBESZCZESZCZONEGO KRZYŻA

12 sierpnia 1969r. w parafii Irządze, w godzinach rannych, ubierając się do Mszy św., zmarł ksiądz prałat Jan Banasiewicz. W jego sypialni, nad klęcznikiem wisiał przestrzelony krzyż.

Do par. Irządze ksiądz prałat przyszedł z parafii Nagłowice, gdzie był proboszczem w czasie II wojny światowej. Krzyż, o którym mowa, wisiał w czasie wojny w jednej z klas Szkoły Podstawowej w Nagłowicach.

W roku 1943 albo w 1944 Niemcy mieszkający w Szkole Podstawowej w Wielkim Poście urządzili bal obficie zakrapiany alkoholem. Pijani Niemcy zaczęli strzelać do portretów i różnych plansz wiszących na ścianach. Wreszcie któryś z Niemców zaproponował, żeby strzelać do krzyża, który wisiał w tej klasie. Oddali prawdopodobnie około dziesięciu strzałów, gdyż tyle naliczono śladów w ścianie i krzyżu. Świadkami tego wydarzenia byli także Polacy z okolic Jędrzejowa / prawdopodobnie konfidenci / oraz sołtys z pobliskiego Rakoszyna. Na drugi dzień, był to czwartek, Niemcy tzw. podwodą udali się do Rakoszyna. Na furmance siedzieli: Niemka , trzech Niemców i na przednim siedzeniu furman. Za Nagłowicami najechali na minę albo jakiś pocisk, który wybuchając oderwał połowę wozu i rozszarpał Niemców i Niemkę - ci właśnie ludzie strzelali w przeddzień do tego krzyża. Dziwnym trafem ocalał furman i jego koń.

Furman nie mógł zrozumieć, że niewielki wybuch, jak mu się wydawało, urwał i zniszczył połowę wozu wraz z ludźmi, podczas, gdy on poczuł tylko mocniejszy podmuch wiatru uderzający go w plecy.

Powyższą relację przekazał ks. kanonik Jan Iłczyk, proboszcz parafii Proszowice pochodzący z parafii Irządze, któremu historię tego krzyża opowiedział ksiądz prałat Jan Banasiewicz. Krzyż znajduje się w oszklonej gablotce, na bocznym ołtarzu, po prawej stronie TĘCZY.